Wat wel kan

Het zomerreces van ons parlement had een adempauze moeten zijn. Even geen Haagse hectiek, geen respectloze woordenoorlogen in de Tweede Kamer. Maar wie dacht dat politici de afgelopen zomer hebben benut om op te laden of zich te bezinnen, kwam bedrogen uit. Het rumoer verhuisde simpelweg van de plenaire zaal naar sociale media. Tweetje hier, tweetje daar, bol van sneren en opgeklopte verontwaardiging. Dat niveau. 

Het ging allang niet meer om argumenten. Het ging om de sneer zelf. Respect werd bijzaak. Het politieke gesprek werd een eindeloze kettingreactie van aanval op aanval, alsof Nederland in deze tijden niets beters verdient dan digitale straattaal.

En de media? Die deden gretig mee. Conflicten werden uitvergroot, tegenstellingen eindeloos herhaald.

Nu het reces voorbij is en de verkiezingskoorts losbarst, is er weinig kans dat de toon verandert. Integendeel: de volumeknop gaat verder omhoog. Toch zou je mogen hopen dat er ergens tussen alle slogans en verwijten, weer ruimte ontstaat voor iets dat op inhoud lijkt. De vraagstukken zijn immers groot. Die kunnen niet afgedaan worden in een paar tweets. 

Van een debat in een van de eerste talkshows van het nieuwe televisieseizoen werd ik ook al niet vrolijk. Twee lijsttrekkers mochten hun plannen toelichten. Wat volgde was geen gesprek over hoe ons land vooruit kan, maar een duel om de ander zo fel mogelijk weg te zetten. Vast in het eigen gelijk, blind voor nuance, doof voor een gezamenlijk belang. Naar elkaar luisteren? Geen sprake van.

Aan tafel zat ook Johan Remkes. Hij keek ernaar zoals alleen iemand met ervaring en doorleefde nuchterheid dat kan. In een paar zinnen legde hij het uit: luister naar elkaar, benoem de verschillen, zoek de overeenkomsten. De wereld is niet zwart-wit. Zoek het compromis. Je zou willen dat de wijze woorden van Johan Remkes bij al de debatten die nog volgen deze zinnen uitgangspunt zijn. 

Want Remkes weet wat wel werkt in de Nederlandse politiek. Niet de man van de grote gebaren, maar wel degene die telkens weer orde weet te scheppen in chaos.

Of het nu ging om de stikstofcrisis, vastgelopen kabinetsformaties of onbestuurbare provincies: als er echt een probleem was, belde Den Haag met Johan. Met zijn Groningse nuchterheid en zijn humor temperde hij de verhitte gemoederen. 

Remkes luisterde, legde verschillen bloot zonder ze uit te vergroten en dwong partijen hun gezamenlijke belang te erkennen. Zijn compromis was nooit een halfbakken middenweg, maar een oplossing waarin iedereen zich nét genoeg kon vinden om verder te gaan.

Illustratief is zijn rapport uit 2022, getiteld “Wat wel kan”. Geen somber verhaal over onmogelijkheden, maar een denklijn voor uitwegen. Remkes liet zien dat zelfs in een vastgelopen dossier als de stikstofcrisis stappen mogelijk zijn, mits je bereid bent te luisteren en te bewegen. 

Het gezag van Johan Remkes komt niet voort uit charisma of mediashow, maar uit ervaring, integriteit en een bijna ouderwetse vorm van fatsoen. Hij sprak politici steevast aan op hun verantwoordelijkheid voor het land, niet voor hun eigen achterban.

In een tijd waarin het politieke debat steeds meer lijkt op een wedstrijd hard schreeuwen, is Remkes de stille herinnering dat Nederland alleen bestuurbaar blijft als je samenwerkt, luistert en soms gewoon even water bij de wijn doet.

Misschien is dat een belangrijkste les voor lijsttrekkers in de komende weken: kijk niet alleen naar wat níet kan, maar durf te zoeken naar wat wel kan. Naar de geest van Johan Remkes.